I. ZMIANY W TERMINACH PRZEDAWNIENIA ROSZCZEŃ ( UWAGI PRAKTYCZNE).

1. Uwagi ogólne

W dniu 9.07.2018 r. weszła w życie ustawa z 13.04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw – dalej z.u.k.c. Ustawa ta znowelizowała przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia roszczeń. Najistotniejsze zmiany wprowadzone przez tę nowelizację to skrócenie najdłuższego ogólnego – dziesięcioletniego terminu przedawnienia do sześciu lat oraz wprowadzenie odrębnych reguł dotyczących przedawnienia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom, na mocy których upływ terminu przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom wobec konsumentów powoduje z mocy samego prawa skutek w postaci niemożliwości skutecznego zaspokojenia roszczenia. Nowelizacja wprowadza zmiany w zakresie wymogów pozwu, przewidując w art. 187 § 1 pkt 11 k.p.c. obowiązek oznaczenia daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia. Do tej pory wymóg wskazania daty wymagalności roszczenia dotyczył wyłącznie pozwów w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Konsekwencją tej zmiany jest wykreślenie art. 50532 § 2 pkt 3 k.p.c. jako zbędnego z uwagi na ogólnie obowiązującą regulację, przewidzianą w art. 187 § 1 pkt 11 k.p.c. Ustawa nowelizująca zawiera również przepisy intertemporalne, które regulują kwestię terminów przedawnienia roszczeń, które rozpoczęły już swój bieg przed wejściem w życie nowelizacji.

2. Skrócenie terminów przedawnienia

Najistotniejszą zmianą wprowadzoną przez ustawę nowelizującą Kodeks cywilny jest skrócenie terminów przedawnienia. Zmiana ta dotyczy ogólnego terminu przedawnienia roszczeń przewidzianego w art. 118 ustawy z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny – dalej k.c., który z dotychczas przewidzianego dziesięcioletniego okresu ulega skróceniu do sześciu lat. W wyniku tej zmiany skróceniu uległ najdłuższy, ogólny termin przedawnienia roszczeń, przewidziany dla dochodzenia roszczeń niebędących roszczeniami okresowymi i niezwiązanych z działalnością gospodarczą.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego skróciła nie tylko ogólny dziesięcioletni termin przedawnienia, przewidziany w art. 118 k.c., ale również przewidziany w art. 125 § 1 k.c. szczególny, dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Również i w przypadku tych roszczeń termin ich przedawnienia został skrócony do sześciu lat. Zachowano natomiast regulację, zgodnie z którą w przypadku gdy stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Mimo skrócenia do sześciu lat ogólnego terminu przedawnienia roszczeń ustawodawca zdecydował się pozostawić dłuższe – dziesięcio - i dwudziestoletnie terminy przedawnienia w przypadku roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym oraz o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny.

Oprócz skrócenia terminów przedawnienia ustawodawca wprowadził odmienny niż dotychczasowy sposób liczenia upływu terminu przedawnienia. Zgodnie ze znowelizowanym art. 118 zd. 2 k.c. koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Zasada ta dotyczy wszystkich terminów przedawnienia, równych lub dłuższych niż dwa lata. Oznacza to, że ustawodawca faktycznie skrócił jedynie dziesięcioletni termin przedawnienia, natomiast wszystkie pozostałe terminy przedawnienia, wynoszące dwa lata lub dłuższe niż dwa lata, a krótsze niż sześć – zostały faktycznie wydłużone. O ile skrócenie dziesięcioletniego terminu przedawnienia ocenić należy pozytywnie, o tyle wprowadzenie niejasnej i nieuzasadnionej zasady liczenia niektórych terminów przedawnienia należy ocenić negatywnie. W uzasadnieniu ustawy nowelizującej wskazano, że celem tej zmiany jest ułatwienie obrony, zwłaszcza w tych przypadkach, kiedy wymagalność roszczenia jest uzależniona od momentu, w którym wierzyciel najwcześniej mógł podjąć działanie. Ponadto rozwiązanie to miało stanowić ułatwienie dla samych wierzycieli, którzy nie będą musieli dokonywać szczegółowych obliczeń. Wskazane przez ustawodawcę powody wydają się jednak niewystarczające dla wprowadzenia nowej regulacji obliczania terminów przedawnienia. Po pierwsze, należy wskazać, że w każdym przypadku, gdy termin przedawnienia wynosi dwa lata lub jest dłuższy niż dwa lata, ostatnim dniem terminu przedawnienia będzie dzień 31 grudnia roku obliczonego jako ostatni rok przedawnienia. Dla skutecznego przerwania biegu terminu przedawnienia w tym dniu najpóźniej winna zostać podjęta czynność, powodująca zgodnie z art. 123 k.c. przerwanie biegu tego terminu. Ta regulacja oznacza, że ustawodawca w większości przypadków wydłużył dotychczas obowiązujące terminy przedawnienia, powodując ich znaczną niejednolitość. W efekcie te same roszczenia, w zależności od tego, w której części roku nastąpiła ich wymagalność, przedawnią się w różnym czasie. Różnica ta będzie widoczna zwłaszcza w przypadku krótszych terminów przedawnienia – dwu- lub trzyletnich. W skrajnych przypadkach może dojść do sytuacji, że to samo roszczenie w odniesieniu do jednego wierzyciela przedawni się w terminie dwóch lat, a w przypadku innego – w terminie prawie trzech lat (np. dwóch lat i jedenastu miesięcy). Przedstawiony przez ustawodawcę cel wprowadzenia nowego sposobu naliczania terminu przedawnienia nie jest wystarczający dla uzasadnienia tak istotnego zróżnicowania długości terminów przedawnienia i dla wprowadzenia nierównowagi sytuacji prawnej uczestników obrotu prawnego. Należy ponadto wskazać, że wprowadzone rozwiązanie nie doprowadzi do całkowitej likwidacji niepewności w przypadkach, kiedy wymagalność roszczenia jest uzależniona od momentu, w którym wierzyciel najwcześniej mógł podjąć działanie. Jeżeli bowiem powstanie wątpliwość, czy wierzyciel mógł podjąć działanie najwcześniej na koniec danego roku, czy też na początku następnego, i tak trzeba będzie wykazać, czy bieg terminu przedawnienia zakończył się w danym roku (w pierwszej sytuacji), czy też uległ przedłużeniu do końca następnego roku (jeżeli jednak wierzyciel mógł podjąć działanie najwcześniej na początku następnego roku). W tym przypadku zatem sposób rozstrzygnięcia tej kwestii będzie miał wpływ na wydłużenie terminu przedawnienia nawet o rok.

Biorąc pod uwagę sposób sformułowania art. 118 zd. 2 k.c., należy uznać, że nowy sposób obliczania upływu terminu przedawnienia trzeba stosować nie tylko do terminów przedawnienia, opisanych w art. 118 zd. 1 k.c., tj. do ogólnego terminu sześcioletniego i terminu trzyletniego, przewidzianego dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i roszczeń okresowych. Skoro ustawodawca przewidział nowy sposób obliczania upływu terminu przedawnienia dla wszelkich roszczeń równych lub dłuższych niż dwa lata, nowa regulacja znajdzie zastosowanie również do tzw. szczególnych terminów przedawnienia, np.:

roszczeń przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków oraz roszczeń wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu (art. 243 k.c.),
roszczeń z umowy sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych (art. 554 k.c.),
roszczeń z umowy dostawy (art. 612 w zw. z art. 554 k.c.),
roszczeń z umowy kontraktacji (art. 624 k.c.),
roszczeń z umowy o dzieło (art. 646 k.c.),
roszczeń o zapłatę czynszu najmu i dzierżawy jako roszczeń okresowych
roszczeń ze stosunku rachunku bankowego (art. 731 k.c.),
roszczeń z umowy zlecenia prowadzonego stale lub w zakresie przedsiębiorstwa oraz roszczeń z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone (art. 751 k.c.),
roszczeń z umowy ubezpieczenia (art. 819 § 1 k.c.).

Przepis art. 118 zd. 2 k.c. nie znajdzie zastosowania przykładowo do roszczeń z umowy przewozu osób i rzeczy, z umowy spedycji, umowy składu i umowy przekazu czy roszczeń o naprawienie szkody w wyniku utraty lub uszkodzenia rzeczy w hotelu i opłat za hotel.

Tabela. Zmiany w zakresie przedawnienia roszczeń od 9 lipca 2018 r. ( niżej ).